Forskersonen er forskning.nos side for debatt og forskernes egne tekster. Meninger i tekstene gir uttrykk for skribentenes holdninger. Hvis du ønsker å delta i debatten, kan du lese hvordan her.

Eg hadde to hovudpoeng i mitt innlegg om Draken Harald Hårfagre (DHH) 12. oktober: 

1. NRK-serien om DHH bygger ein myte om kva vikingskip var, som vi kjem til å plagast med i generasjonar framover. 

2. Serien presenterer DHH som noko heilt anna enn han er, nemleg som ein «[K]opi av det største kjente langskipet fra vikingtiden». Mitt svar: Nei, det er ikkje sant.

Sigurd Aase, som tok initiativ til og finansierte prosjektet, er provosert over innlegget – så sterkt at han har klaga meg inn for Forskingsetisk utval ved HVL (20.2.2025).

Reaksjonen hans overraskar meg faktisk litt. 

I prosjekttida sa han på nytt og på nytt, både internt og til gjester, at målet med skipet var å tene pengar, og at han ikkje brydde seg om det vart historisk korrekt. Då vart det ikkje historisk korrekt, sjølvsagt. At nokon peikar på dette, bør korkje overraske eller provosere Aase.

Stemmer det at DHH «utfordrer gamle antakelser»? Nei, det gamle synet er at ein kan lesa Snorre beint fram, slik DHH-teamet gjer.

Flesteparten av innvendingane frå Aase tok eg opp i mitt opphavlege innlegg, så eg sender lesaren vidare til det.

Skrivebordsforskar?

Aase framstiller meg som skrivebordsforskar. Men det er ingen nødvendig motsetnad mellom teoretisk og praktisk kunnskap.

Eg har brukt vikingskipskopiar og klinkbygde båtar i over 40 år. Eg har segla Oslo – Tallinn i vikingskip, i fembøring kryssa Nordsjøen to gonger, segla Bretagne – Trøndelag, mesteparten av strekninga Hammerfest – Vasa (Finland) med meir. 

Eg har segla som høvedsmann (skipper) på fembøring utan motor kvart år sidan 1998. Eg står for reparasjonar og smir mine eigne beslag og lagar mine eigne årar og råsegl til båtane mine i Hordaland og Troms.

I tillegg til dette har eg mellomfag og tre feltsesongar i arkeologi, doktorgrad i norrøn filologi og inngåande kjennskap til norrøn litteratur, det skipsarkeologiske materialet frå vikingtida og mellomalderen, og biletframstillingar av skip frå dei periodane.

På grunnlag av denne kombinerte kunnskapen har eg skrive ei rekke vitskaplege artiklar om skip og segling i Norden i gammal tid.

Kva er hypotese-testing?

Eg kan heller ikkje det teoretiske, meiner Aase. At «forskning handler om å stille spørsmål, utvikle hypoteser og teste dem i praksis», det har visst ikkje eg forstått.

Omgrepet hypotese-testing er særleg knytt til filosofen Karl Poppers vitskapsfilosofi, der hypotetisk-deduktiv metode står sentralt. Popper peikar på at ei utsegn kan kallast vitskapleg berre dersom ho kan avsannast – falsifiserast. Dét er det som skil vitskap frå metafysikk. 

Skal ein hypotese eller teori vera vitskapleg, så må han vera formulert slik at ein kan seia (dedusere, utleie) kva slag observasjonar eller funn av data som vil avsanne hypotesen / teorien.

Samtidig, peika Popper på, kan ein aldri bevise noko. Tusen observasjonar av kvite svanar viser berre at tusen svanar er kvite, ikkje at alle er det.

Derfor, seier Popper, skal vi i forsking prøve å avsanne våre eigne hypotesar. Det som då blir ståande, det kan vi bygge vidare på. Ikkje fordi det er bevist, men fordi det er den tryggaste byggegrunnen vi har.

Her må vi òg nemne det allment aksepterte kravet til forsking at data, framgangsmåte og resultat skal gjerast allment tilgjengelege. Berre då kan andre vurdere det som blir lagt fram (sjå t.d. kva Forskingsrådet skriv)

Kva slag hypotesar vart testa i DHH-prosjektet?

Dette reiser ein del spørsmål til Aase og hans framstilling av DHH-prosjektet som hypotesetesting:

• Dersom prosjektet DHH gjekk ut på hypotesetesting: Kvifor blir det ikkje framstilt slik på nettsida til DHH eller i fjernsynsserien om skipet?
• Kva var hypotesen eller hypotesane i DHH-prosjektet?
• Kva hypotesar vart falsifiserte?
• Kor er data om konstruksjon, hypotesar og testresultat i DHH-prosjektet tilgjengelege for oss?
• Aase har tydelegvis ein hypotese om at DHH godt kunne eksistert i vikingtida. Kva observasjonar meiner Aase vil falsifisere den hypotesen? Har dei prøvd å falsifisere hypotesen? Dersom nei: Kvifor ikkje?
• Kvifor blir Aase misnøgd når nokon meiner dei har falsifisert hypotesen hans? I det forskingsidealet han sluttar seg til, er jo målet å falsifisere hypotesar?

Eg er klar over at det vart gjort eit omfattande utprøvingsarbeid for å finne fram til den forma og konstruksjonen DHH fekk. Men dette påverkar ikkje mine poeng. 

Etter det eg kjenner til, søkte utprøvinga berre konstruksjon og løysingar som fungerer godt. Ho hadde aldri som mål å få klårlagt om noko slikt eksisterte i vikingtida. Dagens supertankarar fungerer òg godt, men eksisterte ikkje i vikingtida av den grunn.

Korleis får vi kunnskap om skip i vikingtida?

Følgjande burde stått sentralt i utprøvinga av DHH:

- Å simulere landgang på langgrunne strender, der ein sette på land tungt væpna folk og fekk dei om bord att med tung bør i skarp situasjon.

- Å ta seg fram i trongt farvatn og ulagleg vind, med årar, vadmålssegl og rigg av lindebast, dyrehår og hud – ikkje dieselmotor, hamp og lett segl av silke eller syntetduk.

Det er neppe dristig å spå at slik testing ville svekt DHH-hypotesen, slik havseglinga fyrste sommaren gjorde det. Då viste skrogkonstruksjonen seg å krevja store mengder mutterboltar av rustfritt stål.

Dette vil avsanne mitt syn: Eit skipsfunn frå vikingtida med nok av skipet bevart til at vi kan sjå det har hatt liknande breidd, bordhøgd og lengd som DHH, og som ser ut til å ha vore bygd for krig.

Når det er sagt: 

Vikingskipsforsking høver ikkje så godt til hypotetisk-deduktiv metode, for vi kan ikkje eksperimentere fram dei nye skipsfunna vi treng for å avsanne hypotesane våre. 

I staden må vi bruke det materialet som er tilgjengeleg for oss no – heile materialet – og leite oss fram til den forståingsmodellen som går i hop med størst del av det.

Dette vart heller ikkje gjort i DHH-prosjektet. Det går på tvers av den kunnskapen vi har om vikingskip, enkelt og greitt.

Aktuelt frå forskarsona:

I Arktis må alle verte litt misnøgde

Nå er angrepet på universitet­ene i full gang